Ανάδραση πολιτικών και πολιτική

Ένα ακόμη από τα ελληνικά παράδοξα: Ενώ σύμπαντες- κυβερνώντες, δανειστές και παρατηρητές- επισημαίνουν ότι το πρώτιστο πρόβλημα της ελληνικής κυβερνητικής και διοικητικής μηχανής εντοπίζεται στη μη εφαρμογή όσων (πολιτικά ή ρυθμιστικά) υπόσχεται, οι πιέσεις, προτεραιότητες και δεσμεύσεις που αναλαμβάνονται για το μέλλον δεν κατευθύνονται, ωστόσο, στη θεραπεία της αλλά, ακριβώς, προς την αντίθετη κατεύθυνση: Η εφαρμογή των μεταρρυθμίσεων εξακολουθεί να κατανοείται ως κανονιστική αποτύπωση κάποιων υπεσχημένων (με κάποιον τρόπο). Εν συνεχεία, κι αφού  τοποθετηθεί το «τικ» στο σχετικό κελί του xls και η δράση/υποχρέωση «ολοκληρωθεί», τότε, το έμπειρο ελληνικό κράτος μπορεί να αρχίσει να «τροποποιεί/βελτιώνει» προς την ακριβώς αντίθετη κατεύθυνση. Παραδείγματα; Ο Κώδικας Φορολογίας εισοδήματος τροποποιήθηκε σε δώδεκα μήνες, μετά την ψήφισή του, σε ποσοστό άνω του 50% (41 από τα 72 άρθρα του), ενώ ακόμη χειρότερα ήταν τα πράγματα για τον «ενιαίο φόρο ιδιοκτησίας ακινήτων» όπου τροποποιήθηκαν 41 από τα 67 άρθρα του.

Οι Έλληνες κρατούντες/ «underdogs» εκμεταλλεύονται την άγνοια, αφέλεια (ή και την ηθελημένη ενίοτε, παράβλεψη των χονδροειδών αποκλίσεων από τα συμφωνηθέντα) μ’ έναν και μοναδικό σκοπό: Τη συγκράτηση της κομματικής πελατείας τους. Βεβαίως, «ittakestwototango»…Η στάση της κυβέρνησης είναι ανάλογη των αντιδράσεων της αντιπολίτευσης: Όσο εκείνη, για τον ίδιο ακριβώς λόγο, προσπαθεί να μεγιστοποιήσει τα  ψηφοθηρικά οφέλη της μέσα από μια άκριτη απόρριψη των πάντων, τόσο η κυβερνητική πρακτική εξαχρειώνεται.

Ελάχιστες φωνές θέτουν το θέμα της εφαρμογής των πολιτικών ως ένα περίπλοκο θέμα στο οποίο εμπλέκονται δομές, συμπεριφορές, αντιλήψεις, πόροι και νομικές πραγματικότητες, παρ’ όλον ότι το ζήτημα της διάδρασης μεταξύ της παραδοσιακής πολιτικής και της δημόσιας πολιτικής εξακολουθεί να βρίσκεται ψηλά στην επιστημονική και διοικητική ατζέντα, καθ’ όλον τον τελευταίο αιώνα[1]. Τα ερωτήματα που εξακολουθούν να ζητούν βελτιωμένες απαντήσεις είναι τα ίδια, εδώ και δεκαετίες: Ποιοί παράγοντες από εκείνους που συντρέχουν στον σχεδιασμό και την εφαρμογή μιας πολιτικής επηρεάζουν ποιούς άλλους και πώς; Οι πολιτικοί που (θα έπρεπε να) δίνουν την κατεύθυνση στην διοίκηση/επιστήμη ή οι τεχνοκράτες που (υποτίθεται ότι) έχουν την γνώση του πεδίου είναι εκείνοι οι οποίοι «έχουν το πάνω χέρι» στις δημόσιες πολιτικές;

Αντί απαντήσεων στα προηγούμενα, διεξάγεται και στην Ελλάδα μια παρελκυστική συζήτηση σχετικώς με το εάν η αποτύπωση της πολιτικής βούλησης είναι εκείνη που απαντάται  στην κανονιστική ρύθμιση (κατά το δόγμα «policiesshapepolitics») ή εάν αυτή αλλοιώνεται από ποικίλες γραφειοκρατίες και εδραιωμένα συμφέροντα. Αυτή η συζήτηση παρακάμπτει πραγματικά γεγονότα (και τις επιπτώσεις τους) όπως είναι, για παράδειγμα, οι σχέσεις εξουσίας εντός της διοικήσεως, οι αυταρχικές δομές της, οι ιδεολογικοί καταναγκασμοί των ταγών της αλλά, πάνω απ’ όλα, οι ρυθμισμένες δεσμεύσεις της και η κουλτούρα της. Όταν, δηλαδή, εξακολουθούμε να προσπαθούμε να ερμηνεύσουμε την τελική μορφή ενός νομοσχεδίου ή την αντιφατικότητα στην εφαρμογή μιας πολιτικής, χρησιμοποιώντας  πολύ γενικές κατηγορίες και αφορισμούς του τύπου ότι φταίει η «πολιτικοποίηση της διοίκησης» ή η «γραφειοκρατικοποίηση της πολιτικής», χάνουμε τόσο το νόημα της πολιτικής όσο την μορφή της διεπαφής της με άλλα κοινωνικά συστήματα και οργανώσεις. Δεν μπορούμε, μ’ άλλα λόγια, να κατανοήσουμε, όπως έλεγε ο Laswell, «ποιος παίρνει τι, πότε και πως»[2]. Κανείς δεν γνωρίζει και δεν αναγνωρίζει, παρ’ ημίν, πως κατοχυρώνεται η αρχήθεν δηλωνόμενη πολιτική βούληση, που και πως υπεισέρχεται η γραφειοκρατική παρεμβολή, που συνετελείται η υποχώρηση ποιού και πως. Κι’ όλες αυτές οι απαντήσεις είναι απαιτητές όχι μόνον όταν ψηφίζεται μια ρύθμιση αλλά, κι όταν αυτή εφαρμόζεται (εάν εφαρμόζεται).

Εκείνο το οποίο, λοιπόν, συνιστά, μείζον έλλειμμα είναι η ύπαρξη μηχανισμών ανάδρασης οι οποίοι να μπορούν να μας παρέχουν αξιόπιστες πληροφορίες για όλα αυτά. Η έκταση και ο τρόπος εφαρμογής των ρυθμίσεων μπορεί να μας επιτρέψουν μια πολύ πιο ρεαλιστική εκτίμηση περί των δυνατοτήτων και των ευκαιριών μας να εφαρμόσουμε η να αποφύγουμε συνεπαγόμενες αρνητικές επιπτώσεις του ρυθμιστικού πλαισίου. Εάν λειτουργούσαν μηχανισμοί ανάδρασης, τότε η αυτογνωσία μας θα υπερφαλλάγγιζε τα όποια οφέλη από άτυπες πρακτικές που αναπτύσσονται εντός της διοικήσεως και έχουν καθαρά αμυντικό χαρακτήρα. Θα μπορούσαμε, επίσης, να πληροφορούμαστε για την εξέλιξη των ποικίλων διαφερόντων και την τοποθέτησή τους έναντι των ρυθμιστικών επιταγών- και τότε, οι όποιες ρυθμιστικές μεταβολές θα συναντούσαν ευρύτερη κοινωνική επιδοκιμασία.

 Η κυρίαρχη συζήτηση εξακολουθεί, ωστόσο, να μην αναφέρεται στην αποτελεσματικότητα των πολιτικών αλλά στους τρόπους χειραγώγησης των πολιτών.

Υπάρχουν, όμως, και αξιοσημείωτες εξαιρέσεις: Σ’ αυτές συμπεριλαμβάνεται η τοποθέτηση των αποφοίτων της Σχολής Δημόσιας Διοίκησης (ΕΝΑΠ) για την αξιολόγηση και την επιλογή προϊσταμένων: Τεκμηριωμένα και υπεύθυνα έδειξαν ότι το βασικό πρόβλημα ενός ακόμη συμβολικού νόμου βρίσκεται στην εφαρμογή του. Επίσης, ότι αυτός είναι ένας παραδοσιακός τρόπος διαιώνισης του statusquo της μη αξιολόγησης  για την ανατροπή του οποίου υποτίθεται ότι κόπτεται ο μεταρρυθμιστικός πομφόλυγας.

Πέραν του ότι περιμένουμε κι άλλες τέτοιες τοποθετήσεις, ευκταίο θα ήταν να μπορούσε η ΕΝΑΠ να δημιουργήσει (μαζί με συγγενείς φορείς) ένα παρατηρητήριο για τις ρυθμίσεις που αφορούν τις αλλαγές στη δημόσια διοίκηση και το κράτος, εν γένει. Θα μπορούσε αυτός να είναι ένας πραγματικός μηχανισμός ανάδρασης των διοικητικών πολιτικών και μεταρρυθμίσεων. Αντικείμενο θα μπορούσε να έχει την συλλογή και αξιοποίηση δεδομένων από την πραγματική εφαρμογή των σχετικών πολιτικών και την ενημέρωση των δημοσίων υπαλλήλων, της κοινωνίας και των πολιτικών. Ίδωμεν..    

[1] Schattsschneider, E.E., 1935, Politics, Pressures and the Tariff΄: A Study for Private Enterprise in Pressure Politics, as Shown in the 1929-1930 Revision of the Tariff. NewYork, PrenticeHall

[2] Laswell, Η., 1936, Who Gets What, When, How. NewYork, McGraw-Hill