Μεταξύ ανομίας και Δημοσίου Συμφέροντος

ΜΕΤΑΞΥ ΑΝΟΜΙΑΣ ΚΑΙ ΔΗΜΟΣΙΟΥ ΣΥΜΦΕΡΟΝΤΟΣ

του
Θεόδωρου Δεβενέ*

(Συντάχθηκε το πρώτο τρίμηνο του 2011 για το περιοδικό Διοικητική Ενημέρωση και τελικά αν και είχε εγκριθεί προς δημοσίευση αυτή δεν κατέστη δυνατή λόγω αναστολής της έκδοσης του περιοδικού)

«Η φρουρά μας επιφόρτισε ρητώς, ή εις το διάστημα είκοσι ημερών, ή το πολύ εντός μηνός, φαινόμεθα με τους τρόπους και τας αναγκαίας δυνάμεις να διαλύσωμεν την πολιορκίαν, ή να τους ιδεάσωμεν ότι ταύτα δεν γίνονται και τότε αυτή να αφήσει το Μεσολόγγιον……….Ημείς από το Μεσολόγγιον είχομεν αποφασίσει να μη συμμεθέξωμεν εις καμίαν φατρίαν αφ΄όσας ηκούομεν να υπήρχον εις το Ναύπλιον…….  
……και ιδού πραγματικώς τι μετά ημέρας εσυνέβη ημών των ιδίων: αφού επληροφορήθησαν τω όντι ότι δεν εμελετούσαμε να ενισχύσουμε κανέν κόμμα, αδιαφόρεσαν όλα τα κόμματα απ΄ημάς, και ενώ τους ωμιλούσαμε δια το Μεσολόγγιον όλοι έλεγον το ‘’ναι, έχετε δίκαιον’’, αλλά δεν εσύμπραττον υπέρ αυτού με ζήλον. Εν ω αν είχομεν εγκολπωθή εν κόμμα, με την ψήφον του Μεσολογγίου ενισχύετο και επομένως αυτό το κόμμα ήθελε ήτο ο προστάτης του Μεσολογγίου». 1

«Και ενώ έτσι δεν είμαστε φορτικοί στις ιδιωτικές μας συναναστροφές, στη δημόσια ζωή δεν παρανομούμε, και αυτό κυρίως από εσωτερικό σεβασμό, γιατί πειθαρχούμε τόσο σε όσους κάθε φορά βρίσκονται στην εξουσία όσο και στους νόμους, ιδιαίτερα σε εκείνους που έχουν θεσπισθεί επ΄ωφελεία των αδικουμένων, και σε όσους, αν και άγραφοι, ωστόσο, επιφέρουν ντροπή πανθομολογουμένη». 2    

« Ως παρατηρεί ο ήκιστα ολιγαρχικός de Sanctis, το θεωρικόν, καθ΄εαυτό μεν είχε το ελάττωμα ότι διενέμετο ανεξαρτήτως πάσης διακρίσεως αναγκών, αξίας, εργασίας ή ηλικίας, εν γένει δε συνεπήγετο την καταστροφήν του ταμείου και την εξαχρείωσιν των πολιτών……….. Αφ΄ενός καθωσιούτο η αεργία ως αρχή. Εξ΄άλλου δ΄εσχηματίζετο ευρεία τάξις πολιτών ήτις ελάμβανε παρά της πολιτείας ποσόν ικανόν μεν όπως ζη εν αεργία, αλλ΄ουχί και όπως διάγει βίον ευπρεπή, τάξις δηλαδή εστερημένη των δύο παραγόντων οίτινες δύνανται να εξευγενίσωσι λαόν: της εργασίας και της ανέσεως » 3.

«Μία ναυτική συνάντησις γενομένη κάτωθεν του Μεσολογγίου μεταξύ ενός Αλγερινού πειρατού και του πλοιάρχου C.L.Irby, διοικητού του αγγλικού βρικίου «Pellicano», μου παρέχει εν νέον θέμα δια να παρουσιασθώ ευσεβώς εις την Υ.Σ.Π..………….Ο πειρατής ανύψωσε μαύρην σημαίαν και του απήντησε δι΄ενός κανονιοβολισμού……. Ο πλοίαρχος του βρικίου, όταν είδε τοιούτον ελιγμόν, εχρησιμοποίησεν απάσας τας κανονιοστοιχίας του και επέτυχεν να τον βυθίσει ολοσχερώς μεθ΄άπαντος του πληρώματος………
Πρέπει επίσης να σημειωθεί ότι κατά την επιχείρησιν ταύτην, το Φρούριον του Μεσολογγίου εκανονιοβόλει εναντίον του αγγλικού βρικίου» (πολιτική αναφορά υπ΄αριθμ. 357 του  Γενικού Προξένου του Βατικανού – Κέρκυρα, 6 Μαρτίου 1827) 4.

«Το μάθημα το είπαν ‘’ανθρωπισμό, σεβασμό των συνανθρώπων’’. Να τονίσω ότι η λέξη συνάνθρωπος είναι μονάχα ελληνική, δεν βρίσκεται σε καμιά άλλη ευρωπαϊκή γλώσσα. Σεβασμό του ανθρώπου από τον άνθρωπο, δηλαδή ανθρωπιά, το ονόμασαν τεχνικά κάπως για τη διοίκηση ‘’δημοκρατία’’……..
Όσο για τα πολιτικά θέσμια, δεν ξεχνώ ότι η θρησκευτική σχεδόν προσήλωση στα δικαιώματα του ανθρώπου, στο πλαίσιο της ευνομούμενης πολιτείας, έτσι όπως την εκφράζουν η ισογονία, η ισονομία, η ισηγορία (η ισότητα δηλαδή λόγου) και η ισοπολιτεία, προσήλωση που χαρακτηρίζει την δημοκρατικότατη Ευρώπη, οφείλεται αναμφισβήτητα στο αρχαιοελληνικό βίωμα αρετής».5    

1.  Στρατηγός Σπυρομίλιος, «Μεσολόγγι 1825 – 1826», Αθήνα 1963, σσ. 111-113 (α’ έκδοση 1926, επιμ: Γ.Βλαχογιάννης).
2.   Θουκιδίδης, «Ιστορίαι – Πελοποννησιακός Πόλεμος», – πρώτη δημηγορία Περικλή (Επιτάφιος) – βιβλίο Δεύτερο, Θεσσαλονίκη: Ζήτρος,  τ. Β΄ σελ. 103.
3. Ανδρεάδης Α., «Ιστορία της Ελληνικής Δημοσίας Οικονομίας» (1928), Αθήνα: Παπαδήμας, 1992, τ.Α΄, σελ.326.
4.  Μνημεία της Ελληνικής Ιστορίας, «Έγγραφα του Αρχείου Βατικανού περί της Ελληνικής Επαναστάσεως», Αθήνα: Γραφείο Δημοσιευμάτων της Ακαδημίας Αθηνών, 1986, τ.Β’, σελ. 43.
5. Αhrweiler-Γλύκατζη Ε., «Πολιτισμός και Ελληνισμός: Προσεγγίσεις», Αθήνα: Καστανιώτης, 2007, σσ. 196-197.

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Η διαδρομή της ελληνικής κοινωνίας στη λεωφόρο της δυτικού τύπου ευδαιμονίας φαίνεται να έχει σταματήσει, από εμπόδια ανυπέρβλητα. Τα δημοσιονομικά προβλήματα, η εργασιακή αβεβαιότητα, ο ζόφος των σκανδάλων και η  ανυπαρξία μέχρι στιγμής μίας πραγματικά αναγεννητικής πνοής,  οδηγούν το κοινωνικό σύνολο σε καταθλιπτικές καταστάσεις. Αγωνία, φόβος και αδράνεια κυριαρχούν στο δημόσιο σκηνικό, επαναφέροντας μνήμες εθνικών καταστροφών που έχει γνωρίσει η χώρα αυτή επανειλημμένα στο παρελθόν. Επιπροσθέτως φαίνεται να έχουν εξοστρακισθεί από το προσκήνιο της δημόσιας συζήτησης οι δομικές αδυναμίες  και οι λανθασμένες νοοτροπίες που οδήγησαν τη χώρα έως εδώ. H ρηχή και θορυβώδης αντιμετώπιση των θεμάτων αυτών από τα τηλεοπτικά κανάλια εξάλλου,  δεν ευνοεί τη διεξοδική ανάλυσή τους.
Η άγνοια και η παραχάραξη της ιστορικής αλήθειας έχουν διαδραματίσει το δικό τους – κρίσιμο – ρόλο στη διαμόρφωση της σημερινής ασφυκτικής κατάστασης. Τα θετικά παραδείγματα του παρελθόντος δεν μπορούν έτσι να «αναδυθούν» στην τωρινή πραγματικότητα.  Όμως η γνώση της πραγματικής Ιστορίας του τόπου και η καλλιέργεια της Παιδείας του – σε ανθρωπιστικές  και θετικές επιστήμες και με βάση την διεπιστημονικότητα- μπορούν να αποβούν οι καταλυτικοί παράγοντες στην προσπάθεια ανάκτησης του εθνικού αυτοσεβασμού και στη δημιουργία μίας σταθερής σχέσης  με το δυτικό κόσμο.

Μέρος  Α’:  Η μελαγχολία του ουραγού

«What’s broken in Greece? Ask an entrepreneur»
Αυτός ήταν ο τίτλος άρθρου των New York Times στις 29 Ιανουαρίου 2011. Το άρθρο αναφερόταν στη δωδεκάχρονη (μέχρι στιγμής) περιπέτεια του ιδιοκτήτη επιχείρησης μπύρας, που ιδρύθηκε στη Βόρεια Ελλάδα (‘’Βεργίνα’’). Τα διάφορα «επεισόδια» της περιπέτειας αυτής άρχιζαν από την αδυναμία  εξεύρεσης προμηθευτών και τις απόπειρες εξαγοράς υπαλλήλων μέσω της προσφοράς υψηλότερου μισθού και έφταναν μέχρι δολιοφθορές στα οχήματα της επιχείρησής του και τηλεφωνικές απειλές εναντίον της ζωής του. Ο ίδιος ο επιχειρηματίας (Δ.Πολιτόπουλος), μιλώντας στην αμερικανική εφημερίδα περιέγραψε με μελανά χρώματα  τις πραγματικές συνθήκες  του οικονομικού ανταγωνισμού στον κλάδο που επιχείρησε να δραστηριοποιηθεί. Στο ίδιο άρθρο παρατίθενται δηλώσεις του επικεφαλής του Συμβουλίου Οικονομικών Εμπειρογνωμόνων Γ.Ζανιά, που επιβεβαιώνει την ύπαρξη ατελειών, αφού – κατά τον ίδιο – επί μακρό χρόνο η πλευρά της προσφοράς είχε παραμεληθεί και υπήρχε μόνο ως ένα ζήτημα της αυξανόμενης ζήτησης…… («Historically the supply side of the economy had been neglected – it was just a question of increasing  demand»). Ο ίδιος οικονομικός εμπειρογνώμονας επιβεβαιώνει τη βαθμιαία διόγκωση των εδραιωμένων συμφερόντων και την αύξηση των στρεβλώσεων της αγοράς («vested interests built up and economic distortions increased»). Καθημερινές διαπιστώσεις του Τύπου και των πολιτών άλλωστε, επιβεβαιώνουν τις ατέλειες αυτές.
Υπάρχουν μάλιστα και περιπτώσεις αγορών αγαθών, όπου τα προβλήματα θεωρούνται πια σχεδόν «ανίατα», παρά τη σημαντική ζημιά που επιφέρουν σε μεγάλο ποσοστό του πληθυσμού: σύμφωνα με στοιχεία της Eurostat που δόθηκαν στη δημοσιότητα στις αρχές Μαρτίου, η χώρα με την  πιο ακριβή  βενζίνη στην Ε.Ε.- 27 ήταν η Ελλάδα  ( ‘’Τα Νέα’’, 8 Μαρτίου ‘11).

Τα παραπάνω αποκτούν ιδιαίτερη σημασία στις μέρες γενικής οικονομικής δυσπραγίας που βιώνουμε, επειδή μόνο οι ιδιωτικές επενδύσεις μπορούν να ανορθώσουν την εθνική οικονομία. Και η πιο αποφασιστική συμβολή του   κράτους στην προσπάθεια αυτή είναι θεσμικού χαρακτήρα: μπορεί δηλ. να δημιουργήσει ένα σταθερό πλαίσιο ρυθμιστικών κανόνων, μέσα στο οποίο οι ιδιωτικές  επιχειρήσεις να μπορούν να κάνουν ορθολογικές εκτιμήσεις των μελλοντικών αποδόσεων των δραστηριοτήτων τους (Πάκος Θ. και Λαμπρινίδης Μ., 1990). Η τήρηση ενός τέτοιου πλαισίου κανόνων εναπόκειται στην αδιάσπαστα σταθερή βούληση των κυβερνήσεων και στη λειτουργία μίας καλά οργανωμένης και υψηλής επαγγελματικότητας Δημόσιας Διοίκησης, που η δράση της θα χαρακτηρίζεται από συνέχεια και διαφάνεια.
Όμως ποια Διοίκηση δομήθηκε στη διάρκεια αυτών των τεσσάρων περίπου δεκαετιών απρόσκοπτα ελεύθερου και δημοκρατικού εθνικού βίου; Ποιες ήταν οι προτεραιότητες των κομμάτων και των ιεραρχικά ανώτερων στρωμάτων της Διοίκησης  στο διάστημα αυτό;

Στην προ του 1994 εποχή, οι κυβερνήσεις συνέχισαν ανεμπόδιστες τους γνωστούς ήδη από τη δεκαετία 1950 διορισμούς. Η μέθοδος πλέον εφαρμοζόταν και στις ΔΕΚΟ, που αμέσως μετά τη μεταπολίτευση απέκτησαν ιδιαίτερη σημασία στο οικονομικό πεδίο. Η υπερφόρτωση αυτή του στενού και του ευρύτερου δημόσιου τομέα γινόταν χωρίς τήρηση διαδικασιών, χωρίς εκτίμηση των πραγματικών αναγκών των φορέων υποδοχής, αλλά και χωρίς τη δυνατότητα επίκλησης του ηθικού επιχειρήματος των πρώτων μεταπολεμικών δεκαετιών, τότε δηλαδή που το κράτος συνέδραμε τον οικονομικά χειμαζόμενο πληθυσμό απορροφώντας ένα ποσοστό των ανέργων στις δημόσιες υπηρεσίες.

Μετά την  ίδρυση του ΑΣΕΠ, αυτή η κλασική μορφή εργασιακής εξυπηρέτησης εξακολούθησε να κυριαρχεί στο χώρο της Τοπικής Αυτοδιοίκησης και τις επιχειρήσεις του ευρύτερου δημόσιου τομέα, ενώ τη θέση της στον πυρήνα του Κράτους κατέλαβε η έννοια της «μετάταξης υπαλλήλου». Και πάλι χωρίς εκτίμηση των πραγματικών αναγκών των φορέων, η διοικητική αυτή διαδικασία αυτή εξυπηρέτησε μέχρι στιγμής πλήθος κομματικών οπαδών που ζητούσαν την μετάταξή τους σε φορείς της Κεντρικής Διοίκησης για λόγους οικονομικού συμφέροντος, με νόμιμο βέβαια τρόπο. Ο νόμιμος τρόπος όμως, δεν είναι πάντα και ηθικά νομιμοποιημένος.    
Μέσα σε υπηρεσίες λοιπόν του στενού δημόσιου τομέα  μπορεί να δει κανείς υπαλλήλους που έχουν μεταταχθεί από: Αθήνα 9.84, Καζίνο Πάρνηθας, Διόδια Πατρών, Ολυμπιακή Αεροπορία, Χρηματιστήριο Αξιών Αθηνών κλπ. Επίσης, ευάριθμη κατηγορία αθλητών, που εκμεταλλεύθηκαν (και αυτοί) σχετική διάταξη νόμου. 
Οι υπάλληλοι αυτοί συμφύρονται με αποφοίτους της Εθνικής Σχολής Δημόσιας Διοίκησης και επιτυχόντες των διαγωνισμών του ΑΣΕΠ (πανεπιστημιακής εκπαίδευσης), συγκροτώντας σύνολα εμφανώς ανομοιογενή. Ο καθορισμός προσόντων και καθηκόντων κάθε θέσης παραμένει έννοια θεωρητική. Η κατάσταση δυσχεραίνεται και από τη νοοτροπία των περισσότερων διευθυντικών στελεχών (παλαιότερων αλλά και νεότερων), που δίνουν έμφαση στη διαμόρφωση ‘’προσωπικών στρατηγικών’’ για επιπλέον όφελος, και όχι στην ανάδειξη των θετικών χαρακτηριστικών του προσωπικού – όλων των κατηγοριών – και την καλλιέργεια  συνεργατικού πνεύματος για την επίτευξη ενός κοινού σκοπού. Η κοινή νοοτροπία παραμένει στενά ωφελιμιστική, χωρίς ενδιαφέρον για τη συνολική εικόνα μίας διοικητικής μονάδας. Αυτά εξηγούν επαρκώς  την εικόνα  μίας Διοίκησης που πορεύεται «έτσι, χωρίς πρόγραμμα». Μόνον αποσπασματικά αναλαμβάνονται σοβαρές πρωτοβουλίες με αξιοποίηση των στελεχών και άμεση ωφέλεια για τους πολίτες (π.χ. Κέντρα Εξυπηρέτησης Πολιτών – ΚΕΠ).
Η εξαγγελία άλλωστε της διαδικασίας άμεσης υλοποίησης επενδύσεων ‘’Fast Track’’, συνιστά έμμεση ομολογία ανυπαρξίας αξιόπιστης Δημόσιας Διοίκησης.

Την κρισιμότητα της κατάστασης της χώρας απεικονίζουν και ορισμένοι από τους δείκτες που συνεκτιμώνται από το World Economic Forum, όπως δείχνει η πρόσφατη ετήσια ανακοίνωση του Οργανισμού (Σεπτέμβριος 2010). Πιο συγκεκριμένα, στον τομέα της λειτουργίας των θεσμών η χώρα

καταλαμβάνει την 84η θέση ενώ στον τομέα της καινοτομίας την 79η *6.
Στους τομείς αυτούς η Ελλάδα κατέχει την τελευταία θέση ανάμεσα στις 27 χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης.  Ειδικά για το θέμα της καινοτομίας υπενθυμίζεται, ότι, όπως έδειξε έρευνα της Deloitte στα τέλη του 2006, καμία ελληνική επιχείρηση δεν συμπεριλαμβανόταν στις 500 ταχύτερα αναπτυσσόμενες επιχειρήσεις νέας τεχνολογίας  στην ευρύτερη περιοχή Ευρώπης, Μέσης Ανατολής και Αφρικής! (βλ.’’Διοικητική Ενημέρωση’’, τ.41. Ιούνιος 2007). Σύμφωνα εξάλλου με την πρόσφατη ανακοίνωση του ΟΟΣΑ (‘’Science, Technology and Industry Outlook 2010’’ – Δεκέμβριος 2010) για την περίοδο 1998-2008 η χώρα κατατάσσεται  τέταρτη από το τέλος μεταξύ των μελών του Οργανισμού, ως προς τη συνολική ακαθάριστη εθνική δαπάνη για έρευνα και ανάπτυξη με 0,5% του ΑΕΠ. Ακόμη χειρότερη είναι η θέση της χώρας όμως, όταν εκτιμάται η δαπάνη του ιδιωτικού τομέα στο σχετικό πεδίο: δεύτερη από το τέλος, με μόλις 0.16% του ΑΕΠ. Κατά την ίδια δεκαετία πάντως – σύμφωνα πάντα με τα στοιχεία ΟΟΣΑ – περίπου το 50% των μεγάλων και το 20% των μικρών επιχειρήσεων της χώρας, έχει να επιδείξει κάποια καινοτομία.
Ειδικότερα στον τομέα των υπηρεσιών, κατά το διάστημα 2004 – 2006 οι περισσότερες επιχειρήσεις  έχουν να επιδείξουν οργανωτικές ή εμπορικές καινοτομίες. Επισημαίνεται ακόμη στην έκθεση, ότι το ίδιο χρονικό διάστημα οι εξαγωγές των ελληνικών επιχειρήσεων υψηλής και μέσης τεχνολογίας  αυξήθηκαν κατά 10%. 
Σκόπιμο είναι εδώ να θυμηθούμε τη σημασία που απέδιδε στο ‘’καινούργιο’’ ο J.Schumpeter, όταν τόνιζε πως στην πράξη μετράει ο ανταγωνισμός εκείνος «που προέρχεται από τα νέα εμπορεύματα, την καινούργια τεχνολογία, τις νέες πηγές προσφοράς, το νέο τύπο οργάνωσης – ο ανταγωνισμός που επιβάλλει ένα κρίσιμο κόστος ή μία ποιοτική αναβάθμιση και ο οποίος δεν επιτίθεται στα οριακά κέρδη και προϊόντα  μίας δεδομένης επιχείρησης, αλλά στα θεμέλια και την επιβίωσή τους» 7. Τα λόγια αυτά έδιναν την περιγραφή της ‘’δημιουργικής καταστροφής’’.

——————————————————————————————————-
* 6.  Δεν μπορεί πάντως να θεωρηθεί θέσφατο η ετήσια ανακοίνωση του WEF για την κατάταξη κάθε χώρας στο Δείκτη Ανταγωνιστικότητας. Ο λόγος είναι ότι συνυπολογίζονται και γνώμες  εκπροσώπων του ιδιωτικού τομέα της οικονομίας, που αντανακλούν φυσικά προσωπικές τους απόψεις ή προτιμήσεις. Οι εκπρόσωποι αυτοί εκφράζουν πολλές φορές εύκολα απορριπτικές τάσεις. Ως ένα βαθμό, οι τάσεις αυτές  εξηγούνται από τις μαθησιακές ή/και επαγγελματικές  εμπειρίες που έχουν από προηγμένες χώρες. Δεν είναι λοιπόν δύσκολο να καταλάβει κανείς γιατί το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα καταλαμβάνει την 118η θέση της σχετικής κατάταξης, ενώ το αλβανικό στην 54η! Το στοιχείο αυτό όμως δεν μπορεί να θεωρηθεί απαραίτητα σοβαρή πληροφορία.

* 7.  Επικρίνοντας το υπερβολικό ενδιαφέρον των οικονομολόγων για το ‘’άκαμπτο’’ είδος ανταγωνισμού που αναφέρεται σε αμετάβλητες συνθήκες, μεθόδους παραγωγής και μορφές βιομηχανικής οργάνωσης’’ : «Καπιταλισμός, Σοσιαλισμός και Δημοκρατία» (1943), Αθήνα: Παπαζήσης,  2006, σελ.99.

Αυτό το ρεύμα δημιουργικής καταστροφής  το έχει ανάγκη περισσότερο παρά ποτέ η χώρα, που βρίσκεται ήδη στη δίνη πολλαπλής οικονομικής κρίσης:  κρίση δανεισμού, δημοσιονομική κρίση και βαθιά και παρατεταμένη ύφεση είναι οι όψεις του οικονομικού προβλήματος μέχρι στιγμής, ενώ η κρίση θα εξελιχθεί σε τετραπλή, συμπεριλαμβάνοντας και τον τραπεζικό τομέα, αν συμβεί η επαπειλούμενη αναδιάρθρωση (‘’κούρεμα’’) του χρέους (επειδή και οι ελληνικές τράπεζες – εκτός από τις γαλλικές και γερμανικές – διαθέτουν ένα ικανό ποσοστό κρατικών ομολόγων στο χαρτοφυλάκιό τους). Το κατάλληλο οικονομικό κλίμα μπορεί να μην υπάρχει αυτή τη στιγμή, όμως υπάρχει η ανάγκη των επιχειρήσεων να επιβιώσουν αφενός, και αφετέρου μπορεί να δοθεί ώθηση μέσω ενός λειτουργικού θεσμικού πλαισίου, με αυστηρή αξιολόγηση των δραστηριοτήτων που θα στηρίζονται σε επιχορηγήσεις. Το εκπαιδευτικό σύστημα καλείται να επιτελέσει το δικό του ρόλο, με την καλλιέργεια αξιών και νοοτροπιών που αποδεδειγμένα προάγουν την καινοτομία: πνεύμα συνεργασίας και συναίσθηση μελών συνόλου με κοινό στόχο.
Αρνητικές νοοτροπίες που διαχύθηκαν στο σύνολο της κοινωνίας, κρύβονται και πίσω από την εκτεταμένη φοροδιαφυγή. Σε συνδυασμό βέβαια με σοβαρές (και μη θεραπεύσιμες επί πολλά χρόνια…) αδυναμίες του κρατικού μηχανισμού. Σύμφωνα με πρόσφατη έκθεση της Διεύθυνσης Οικονομικών Μελετών της Alpha Bank, η εμφανής φοροδιαφυγή στην Ελλάδα υπολογίζεται σε 12 δις ευρώ, ή 4,8% του ΑΕΠ. Τα 5 δις αντιστοιχούν σε μη καταβληθέντα ΦΠΑ και τα άλλα 7 σε φόρο περιουσίας (27 Ιανουαρίου ’11 -‘’ Το Βήμα’’). Ο υφυπουργός Οικονομικών Γ.Κουσελάς εκτιμά ότι το συνολικό ποσό είναι ακόμη μεγαλύτερο, δηλ.14 δις (συνέντευξη στον ρ/σ ‘’Flash 96’’ – 19 Μαρτίου ‘11). 
Από τα στοιχεία του 2009 εξάλλου, προκύπτει ότι οι εισπράξεις από τους άμεσους φόρους αντιπροσώπευαν το 7,3% του ΑΕΠ, έναντι μέσου όρου 12,2% στην Ε.Ε.-27. Θλιβερά στοιχεία, για μία χώρα που έχει γνωρίσει το βρόγχο της χρεοκοπίας και στο παρελθόν 8. 
Αξιοσημείωτη είναι ακόμη η καθυστέρηση που παρατηρείται  στις πληρωμές των εργαζομένων στον ιδιωτικό τομέα. Σύμφωνα με δηλώσεις του Ειδικού Γραμματέα του Σώματος Επιθεωρητών Εργασίας, στο 25% των επιχειρήσεων παρατηρείται καθυστέρηση 2-3 μηνών (‘’Κόσμος του Επενδυτή’’– ένθ.’’Οικονομία’’ – 22/23 Ιανουαρίου ‘11). Η κύρια εξήγηση γι΄αυτό είναι σίγουρα η δυσμενής οικονομική πραγματικότητα της τελευταίας διετίας. Είναι όμως αλήθεια ότι και πολλοί από τους εργοδότες αγνοούν την έννοια της κοινωνικής ευθύνης των επιχειρήσεων.    

* 8.  «Αν η διεθνής αλληλεγγύη, ως πιστεύω, δεν είναι λέξις κενή, και μας δοθή η ζητουμένη υπό της κυβερνήσεως εξωτερική συνδρομή, θα ημπορέσωμεν να διατηρήσωμεν την σταθεροποίησιν και συνεπώς την αγοραστικήν δύναμιν της δραχμής, εξακολουθούντες να πληρώνωμεν τακτικώς τους τόκους και των εξωτερικών μας δανείων και μέλλοντες να επαναλάβωμεν και την καταβολήν του χρεολυσίου, μετά πενταετίαν, ότε η απόδοσις των εκτελουμένων σήμερον παραγωγικών έργων θα έχη εξασφαλίσει το ισοζύγιον των εξωτερικών μας λογαριασμών». Απόσπασμα λόγου του Ε.Βενιζέλου στη Βουλή, πριν την κήρυξη προσωρινού χρεοστασίου : Τζόκας Σ., «Ο Ελευθέριος Βενιζέλος και το εγχείρημα του αστικού εκσυγχρονισμού 1928-1932»,  Αθήνα: Θεμέλιο, 2002, σσ. 215-216. 

Η μισαλλοδοξία και η κακοπιστία, πολύ συχνά με πολιτικά ελατήρια,  αποτελούν επίσης πάγια χαρακτηριστικά της δημόσιας ζωής που επηρεάζουν δυνητικά και την οικονομία. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, οι 67 δίκες που διεξήχθησαν με κατηγορούμενο τον πρώην  διευθύνοντα σύμβουλο της (αρμόδιας για τις ιδιωτικοποιήσεις) εταιρείας ‘’Ελληνικά Τουριστικά Ακίνητα’’ Τ.Χωμενίδη. Οι ενάγοντες ήταν φορείς της Τοπικής Αυτοδιοίκησης αλλά και πολιτικά κόμματα.  Ειδικά για την περίπτωση της ιδιωτικοποίησης  του Καζίνου της Πάρνηθας, η δικαστική διαμάχη κράτησε εννέα χρόνια. Τελικά αθωώθηκε σε όλες τις δίκες, πάντα με ομόφωνη απόφαση. Ο ίδιος υπέγραψε 160 συμβάσεις κατά την περίοδο 1999-2004, που είχαν σαν αποτέλεσμα- σύμφωνα με τους ισχυρισμούς του- την εισροή στα δημόσιο ταμείο ποσού μεγαλύτερου του ενός δις ευρώ (πηγές: ‘’Ελευθεροτυπία’’, 12 Ιουνίου 2010 κ’ ‘’Το Βήμα’’, 20 Φεβρουαρίου 2011).
Και στα άλλα όμως πεδία της κοινωνικής ζωής η εικόνα δεν μπορεί να χαρακτηρισθεί ενθαρρυντική, όπως δείχνουν τα παραδείγματα που ακολουθούν:
– Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Μνήμης Θυμάτων Τροχαίων, παρουσιάσθηκαν στις 21 Νοεμβρίου 2010 στο Ηράκλειο  Κρήτης στοιχεία για τις ανθρώπινες απώλειες από τροχαία ατυχήματα στη χώρα μας: κατά την περίοδο 1965 – 2008, ο αριθμός των νεκρών είναι 150.000. Ο αριθμός των τραυματιών κατά την ίδια περίοδο είναι ίσος με τον πληθυσμό της Θεσσαλονίκης (1.500.000). Από τους 45.000 περίπου τραυματίες κάθε χρονιάς, οι 10.000 μένουν παραπληγικοί. Η Ελλάδα και η Ρουμανία έχουν τον μεγαλύτερο αριθμό νεκρών (130) ανά εκατομμύριο κατοίκων ανάμεσα στις ευρωπαϊκές χώρες, στις οποίες ο μ.ο. είναι 69  (πηγή: Newsroom ΔΟΛ).
–  Εθνικό όνειδος για τη χώρα με τη μεγαλύτερη ακτογραμμή στην Ευρώπη αποτελεί επίσης ο αριθμός των νεκρών από πνιγμούς. Σύμφωνα με τα στοιχεία της Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας για την περίοδο 1980-1999, ο αριθμός των πνιγμένων ήταν κατά μέσο όρο 285 ετησίως. Αλλά και τα ανεπίσημα στοιχεία της προηγούμενης δεκαετίας επιβεβαιώνουν ότι ο αριθμός αυτός εξακολουθεί να κυμαίνεται σε πολύ υψηλά επίπεδα (περίπου 300). Έτσι η χώρα μας κατατάσσεται πρώτη στην Ευρώπη και δεύτερη στον κόσμο, μετά την Ιαπωνία, με βάση την αναλογία θυμάτων προς το συνολικό πληθυσμό.
–  Όπως αναφέρεται σε ανακοίνωση του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου στις 28 Φεβρουαρίου ‘11, τα ¾ των διευθυντών σχολικών μονάδων δεν γνωρίζουν ξένες γλώσσες. Στη σχετική έρευνα συμμετείχαν 3.435 διευθυντές (από όλες τις Περιφερειακές Διευθύνσεις),  που αποτελούν το 23,99%  του συνόλου.
– Σύμφωνα εξάλλου με στοιχεία που δημοσιοποίησε η Eurostat στις 17 Φεβρουαρίου ‘11, η επίδοση της χώρας μας ως προς την πρόσβαση των παιδιών στην προσχολική εκπαίδευση, την κατατάσσει δεύτερη από το τέλος στην Ε.Ε. των 27. Ενώ στη Γαλλία το ποσοστό πρόσβασης είναι 100%, στην Ολλανδία 99,5%, στην Ισπανία 99%, στην Ιταλία 98,5%  στην Ελλάδα είναι μόλις 68,2%. 
–   Η αύξηση της εγκληματικότητας στην Αθήνα είναι αλματώδης τα τελευταία χρόνια, με ό,τι αυτό συνεπάγεται και για την οικονομική δραστηριότητα και για την ποιότητα ζωής συνολικά.
Μεταξύ 2008 και 2009, ανά 100.000 κατοίκους στην Αθήνα ο αριθμός των ανθρωποκτονιών αυξήθηκε κατά 15,78% και των ληστειών  κατά 42,79%. (‘’Κόσμος του Επενδυτή’’ – ένθ.’’Οικονομία’’- 5/6 Μαρτίου ’11). 

Σισύφεια μοιάζει η προσπάθεια της Ελλάδας να γίνει σύγχρονο ευρωπαϊκό κράτος – και συνταιριάζεται μάλιστα με ηθικό εκτραχηλισμό: στην εποχή του Μνημονίου, οι δημόσιες και οι ιδιωτικές συζητήσεις κυριαρχούνται από θυμό, επιθετικότητα, φόβο και ανασφάλεια΄ σπάνια όμως κάνει την εμφάνισή του το συναίσθημα της ντροπής.          

ΤΕΛΟΣ Α΄ΜΕΡΟΥΣ

* Απόφοιτος Ι΄ Σειράς, Προϊστάμενος Τμήματος Κοινοβουλευτικού Ελέγχου στο Υπουργείο Διοικητικής Μεταρρύθμισης και Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης.