Ανακοίνωση ΕΝΑΠ για το σχέδιο νόμου «Ασφαλιστική Μεταρρύθμιση για τη Νέα Γενιά”

Ανακοίνωση ΕΝΑΠ για το σχέδιο νόμου «Ασφαλιστική Μεταρρύθμιση για τη Νέα Γενιά: εισαγωγή κεφαλαιοποιητικού συστήματος προκαθορισμένων εισφορών στην επικουρική ασφάλιση, ίδρυση, οργάνωση και λειτουργία Ταμείου Επικουρικής Κεφαλαιοποιητικής Ασφάλισης και συναφείς διατάξεις»

Εν μέσω θέρους, η κυβέρνηση κατέθεσε προς συζήτηση ένα ζωτικής σημασίας σχέδιο νόμου για τα ασφαλιστικά δικαιώματα των εργαζομένων για την «Ασφαλιστική Μεταρρύθμιση για τη Νέα Γενιά: εισαγωγή κεφαλαιοποιητικού συστήματος προκαθορισμένων εισφορών στην επικουρική ασφάλιση,ίδρυση, οργάνωση και λειτουργία Ταμείου Επικουρικής Κεφαλαιοποιητικής Ασφάλισης και συναφείς διατάξεις», με βασικό άξονα την κεφαλαιοποίηση του συστήματος της επικουρικής ασφάλισης.Αφήνοντας κατά μέρος την κακή πρακτική νομοθέτησης σε περιόδους θέρους και μάλιστα ζητημάτων που εισάγουν ριζικές αλλαγές στον εργασιακό βίο χιλιάδων εργαζομένων ως ΔΣ της ΕΝΑΠ υπογραμμίζουμε τα εξής:

1. Η κοινωνική ασφάλιση αποτελεί ένα από τα θεμελιώδη κοινωνικά δικαιώματα, το οποίο κατοχυρώνεται στο Σύνταγμα (άρθρο 22 παρ.5) καθώς και σε θεμελιώδη κείμενα του νομικούπολιτισμού όπως η οικουμενική διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΟΗΕ, 1948) στο άρθρο 25 παρ. 1, η Διεθνής Σύμβαση Εργασίας 102 (Δ.Ο.Ε., 1952) στο άρθρα 25 και 26 και ο Αναθεωρημένος Ευρωπαϊκός Κοινωνικός Χάρτης (Συμβούλιο της Ευρώπης, 1996) στο άρθρο 12.

2. Στο άρθρο 6 του σχεδίου νόμου οι εισφορές των νεοεισερχόμενων, εργαζομένων και αυτοαπασχολούμενων, και προαιρετικά όσων έχουν γεννηθεί μετά την 1.1.1987 θα μεταφέρονται σε ατομικούς λογαριασμούς και θα τοποθετούνται σε επενδυτικά προϊόντα. Αυτό θα έχει ως αποτέλεσμα ο αναδιανεμητικός πυλώνας να στερηθεί κρίσιμους πόρους και ως εκ τούτου να τεθούν σε κίνδυνο οι επικουρικές συντάξεις των σημερινών εργαζομένων λόγω της έλλειψης πηγών χρηματοδότησης. Σύμφωνα με το άρθρο 59 του νομοσχεδίου το κράτος θα αναπληρώσει αυτούς τους πόρους μέσω του προϋπολογισμού. Σε κάθε περίπτωση, εκτός από το πολύ υψηλό κόστος, η μετάβαση από το αναδιανεμητικό στο κεφαλαιοποιητικό σύστημα επιτείνει την αβεβαιότητα και ανασφάλεια των εργαζόμενων, σε ένα πεδίο που ήδη χαρακτηρίζεται από πολυνομία και αποσπασματικές ρυθμίσεις.

3. Σύμφωνα με την Έκθεση Ανάλυσης Συνεπειών Ρύθμισης η κεφαλαιοποίηση της επικουρικής ασφάλισης εισάγεται προκειμένου να αντιμετωπιστεί ο δημογραφικός κίνδυνος που απειλεί τα αναδιανεμητικά συστήματα. Όμως η γήρανση του πληθυσμού λόγω της αύξησης του προσδόκιμου ζωής αποτελεί εξωγενή μεταβλητή προς το ασφαλιστικό σύστημα, ανεξάρτητα αν είναι αναδιανεμητικό ή κεφαλαιοποιητικό. Εφόσον θεωρείται δεδομένο, λόγω της εξέλιξης της ιατρικής επιστήμης και τεχνολογίας, ότι κάθε γενιά θα ζει περισσότερα χρόνια από τη προηγούμενη, αυτό σημαίνει, ceteris paribus, ότι θα λαμβάνει και μειωμένη σύνταξη. Όμως στο αναδιανεμητικό σύστημα ο δημογραφικός κίνδυνος δύναται να αντισταθμιστεί από την αύξηση της παραγωγικότητας της εργασίας, την αύξηση της απασχόλησης (βελτίωση της αναλογίας εργαζομένων-συνταξιούχων), το ρυθμό ανάπτυξης καθώς και τις αυξήσεις στους μισθούς. Αντίθετα, στο κεφαλαιοποιητικό σύστημα αντισταθμίζεται είτε με περισσότερα χρόνια εργασίας με ότι συνεπάγεται αυτό για την υγεία του ασφαλισμένου είτε με επενδύσεις υψηλού ρίσκου από τις οποίες ο ασφαλισμένος θα προσδοκά υπεραποδόσεις.

4. Η επένδυση των αποθεματικών σε χρηματοοικονομικά προϊόντα των εγχώριων και διεθνών κεφαλαιαγορών ενδέχεται να οδηγήσει σε μεγάλες απώλειες των συσσωρευμένων εισφορών θα καλύπτονται από το κρατικό προϋπολογισμό, δηλαδή από τα φορολογικά έσοδα. Επίσης, η χρεωκοπία μίας επενδυτικής εταιρείας, φαινόμενο όχι και τόσο σπάνιο σε μια περίοδο περιορισμού ή ακόμα και κατάργησης των κρατικών ρυθμίσεων και ελέγχων, συνεπάγεται την απώλεια των αποταμιεύσεων, δηλαδή των συσσωρευμένων εισφορών, των ασφαλισμένων που την έχουν επιλέξει.

5. Το ύψος των συντάξεων δε μπορεί να είναι εγγυημένο γιατί εξαρτάται από τη πορεία των εγχώριων και διεθνών κεφαλαιαγορών και από τις επενδυτικές αποφάσεις της κάθε ασφαλιστικής/επενδυτικής εταιρείας. Εγγυημένη σύμφωνα με το άρθρο 60 του νομοσχεδίου θα είναι μία ελάχιστη ανταποδοτική μηνιαία επικουρική σύνταξη που θα υπολογίζεται στη βάση της πραγματικής αξίας του συνόλου των καταβληθεισών εισφορών. Οι παράμετροι προσδιορισμού της πραγματικής αξίας θα καθορίζονται με απόφαση του Υπουργού Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων. Αυτό σημαίνει ότι το ύψος της ελάχιστης επικουρικής σύνταξης θα καθορίζεται με υπουργική απόφαση και δεν θα είναι από πριν γνωστό στον ασφαλισμένο.

6. Η κοινωνική ασφάλιση από κοινωνικό δικαίωμα μετατρέπεται σε ατομική ευθύνη και επιλογή, η οποία εναποθέτει δυσανάλογο βάρος στον εργαζόμενο, καλώντας τον να σταθμίζει διαρκώς σύνθετους και μεταβαλλόμενους παράγοντες, οι οποίοι, όπως αναλύσαμε ανωτέρω, παρακολουθούν τις αβεβαιότητες και κινδύνους του διεθνούς χρηματοπιστωτικού συστήματος. Η φιλοσοφία και η λογική του κεφαλαιοποιητικού συστήματος προάγει έναν ατομικισμό και αποδυναμώνει την κοινωνικήαλληλεγγύη, τις συλλογικές διεκδικήσεις και τις δημοκρατικές διαδικασίες.

7. Η πρόσφατη ιστορική εμπειρία απέδειξε την αναποτελεσματικότητα αντίστοιχων μεταρρυθμίσεων που εφαρμόστηκαν σε άλλες χώρες. Συγκεκριμένα, από το 1981 και ύστερα μία σειρά από χώρες της Λατινικής Αμερικής και της Ανατολικής Ευρώπης, ιδιωτικοποίησαν εν μέρει η συνολικά τα ασφαλιστικά τους συστήματα. Ωστόσο, όπως αναφέρουν τόσο οι Ortiz et al. (2018) σε έρευνα του Διεθνούς Γραφείου Εργασίας όσο και οι Filgueira και Manzi (2017) σε σχετική τους μελέτη, τα τελευταία χρόνια οι εν λόγω χώρες οδηγήθηκαν σε ολική ή μερική αντιστροφή αυτών των μεταρρυθμίσεων αποφασίζοντας μεταξύ άλλων τον δραστικό περιορισμό του κεφαλαιοποιητικού πυλώνα, τον προαιρετικό, αντί για υποχρεωτικό χαρακτήρα της συμμετοχής ακόμα και την επανεθνικοποίηση των περιουσιακών στοιχείων που είχαν συσσωρευτεί στον ιδιωτικό τομέα από τιςεισφορές των εργαζομένων.

8. Στο άρθρο 19 τα μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου (Δ.Σ.) του Ταμείου Επικουρικής Κεφαλαιοποιητικής Ασφάλισης (Τ.Ε.Κ.Α.) απαλλάσσονται από κάθε αστική ευθύνη έναντι των ιδιωτών.

9. Η κρατική εγγύηση των απωλειών που θα προκύψουν από τις επενδύσεις των αποθεματικών στις χρηματαγορές σε συνδυασμό με την αναπλήρωση των πόρων του διανεμητικού πυλώνα θα οδηγήσει σε επιβάρυνση του προϋπολογισμού και υπό προϋποθέσεις του δημόσιου χρέους.

10. Στο σχέδιο νόμου δεν υπάρχει αναφορά για το κόστος που θα προκύψει από τις προμήθειες διαχείρισης των επενδύσεων των αποθεματικών.

11. Το ασφαλιστικό είναι ένα σύνθετο ζήτημα με κοινωνικές, πολιτικές και οικονομικές παραμέτρους καθώς αλληλεπιδρά με το ρυθμό μεταβολής του ΑΕΠ, τις εργασιακές σχέσεις, το ύψος των μισθών, την παραγωγικότητα της εργασίας, το φορολογικό σύστημα, την αποτελεσματικότητα των ελεγκτικών μηχανισμών της δημόσιας διοίκησης, την κοινωνική πολιτική, τις δημογραφικές εξελίξεις, την ανεργία και τον πληθωρισμό. Η πολυπλοκότητα του ζητήματος υποδεικνύει ότι η στρατηγική επίλυσής του πρέπει να ενταχθεί στο πλαίσιο ενόςμακροπρόθεσμου σχεδίου οικονομικής ανάπτυξης και κοινωνικής προστασίας που να σέβεται τα θεμελιώδη κοινωνικά δικαιώματα.

Υπό αυτό το πρίσμα η υπεράσπιση του δημόσιου και αναδιανεμητικού χαρακτήρα της κοινωνικής ασφάλισης αποτελεί την πυξίδα για τον προσανατολισμό και την χάραξη της ανωτέρω στρατηγικής.