Βιβλιοπαρουσιάσεις: Largo
Largo
Γιάννης Μπαλαμπανίδης
Εκδόσεις Πόλις, 2020
Παρουσίαση: Έφη Τσώτσου
«Βρισκόταν στην επικράτεια της λογοτεχνίας, και εδώ τα πάντα επιτρέπονται.»
Το πρώτο λογοτεχνικό έργο του Γιάννη Μπαλαμπανίδη, πολιτικού επιστήμονα, δοκιμιογράφου και μεταφραστή, είναι η συλλογή διηγημάτων με τον τίτλο Largo. Δεκαπέντε, σύντομα επί το πλείστο, διηγήματα – τη λέξη ‘σύντομα’, κρατήστε τη στο νου σας, γιατί ο χρόνος θα μας απασχολήσει αρκετά σ’ αυτή τη διάδρομη. Και αν η πρώτη ανάγνωση, ανάλογα βέβαια και με τα αναγνωστικά σας ‘χούγια’, δεν διαρκέσει πολύ, σίγουρα θα υπάρξει και δεύτερη ανάγνωση και η αίσθηση του βιβλίου θα σας μείνει για καιρό αναλλοίωτη.
Δε θα ήθελα να χαλάσω τις εκπλήξεις που επιφυλάσσουν τα διηγήματα, οπότε δεν θα αναφερθώ σχεδόν καθόλου στην πλοκή τους. Προτιμώ να μείνουμε σε ένα παιχνίδι υπαινιγμών και να ανασύρω αισθήσεις και σκέψεις από τη δική μου ανάγνωση….
Largo, όπως μας πληροφορεί το οπισθόφυλλο, «είναι ένας πολύ αργός μουσικός ρυθμός που αντιστοιχεί σε 40 έως 60 χτύπους του μετρονόμου το λεπτό». Καθώς μπαίνουμε και στην επικράτεια της μουσικής, μπορούμε να παραλληλίσουμε τα διηγήματα του Largo με μικρά μουσικά κομμάτια με μεταβαλλόμενους ρυθμούς, όπου το largo, ο αργός και κάπως μελαγχολικός ρυθμός, κυριαρχεί.
Τα κομμάτια της συλλογής περικλείουν το καθένα τους έναν μικρόκοσμο από ήχους και μελωδίες. Ήχοι γνώριμοι: ο ήχος της βροχής που πέφτει στο άνοιγμα μιας αθηναϊκής στοάς, η βοή ενός πανηγυριού, το καμπανάκι στο μηχάνημα της κάρτας, ο παφλασμός των κυμάτων….Και δίπλα τους, πρελούδια και φούγκες του Μπαχ, Νίνα Σιμόν, Ρίτα Σακελλαρίου, το “Tupelo” των Nick Cave and the Bad Seeds, το ρεπερτόριο μιας μοναχικής δασκάλας του πιάνου από τη μακρινή Λευκορωσία (Ερικ Σατί, Ραχμάνινοφ, Προκόφιεφ, Τσαικόφσκι), παλιά τζαζ και σουίνγκ μουσική. Θα μπορούσαμε να μιλάμε ώρες ολόκληρες για τις μουσικές αναφορές στα διηγήματα του Largo και ελπίζω αυτό να συμβεί σε δεύτερο χρόνο, αφού θα έχετε διαβάσει το βιβλίο.
Μου έρχεται στο νου κάτι που διάβασα τελευταία, με αφορμή το Largo: η μουσική είναι η κατεξοχήν τέχνη του χρόνου. Η ιδιαίτερη σχέση μουσικής και χρόνου έγκειται ακριβώς στο ότι ο καλλιτέχνης χρησιμοποιεί το tempo (η ιταλική λέξη για τον χρόνο) σαν υλικό για τη μουσική σύνθεση. Κάπως έτσι και ο συγγραφέας μας, ερασιτέχνης μουσικός και ο ίδιος, χρησιμοποιεί τις εναλλαγές του ρυθμού και του χρόνου, μαζί με πολιτισμικές καταβολές και προσωπικά του βιώματα για να συνθέσει αυτά τα μικρά κομμάτια που, σαν σύνολο, σκιαγραφούν το περίγραμμα της γενιάς του. Άλλοτε πρόκειται για τον παράδοξο ρυθμό της ζωής μας (‘Largo’), άλλοτε για τα καλοκαιρινά μεσημέρια που λιώνουν σε ένα αμάλγαμα το παρόν και το παρελθόν (‘Ένας Κήπος’), για τον φθοροποιό και απονεκρωτικό εργάσιμο χρόνο (‘Ωράριο Εργασίας’), για τραγωδίες και προσευχές που είναι ταυτόχρονα σημερινές αλλά και άχρονες και άτοπες (‘Ξένος’), για τον αργό ρυθμό της μοναξιάς (‘Σκριάμπιν’), για τον ατέρμονο έρωτα που ανοίγει και κλείνει τον κύκλο των μουσικών κομματιών-διηγημάτων (‘Χορευτό’, ‘Ένας Όμηρος’). Τελικά, ο χρόνος φτιάχνει τα αόρατα ψίχουλα που ακολουθούμε πηγαίνοντας από ιστορία σε ιστορία μέσα στο σύμπαν του Largo.
Ξανά από το οπισθόφυλλο: Largo «σημαίνει, θα λέγαμε: πλατιά, εκτεταμένα, γενναιόδωρα». Από τη μία πλευρά, ευρύτητα στα λογοτεχνικά είδη και ύφη που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας: το ‘παράδοξο’, το ‘ανοίκειο’ είναι με κάποιο τρόπο πανταχού παρόν, και όχημα είναι ο μαγικός ρεαλισμός, αλλά και το νουάρ, η επιστημονική φαντασία και ο νατουραλιστικός τρόμος. Ευρύτητα, όμως, και στις πολιτισμικές αναφορές, που φέρνουν κοντά τον Μπόρχες, τον Κορτάσαρ και τον Έντγκαρ Άλαν Πόε με σκηνές από ταινίες του Αγγελόπουλου, πίνακες του Ντε Κίρικο (και του Νταλί, θα πρόσθετα εγώ), τη μουσική του Μπαχ, τη σειρά The Office και τις ταινίες του Χαγιάο Μιγιαζάκι και του Τακέσι Κιτάνο. Συνάμα, γενναιοδωρία απέναντι στους ήρωες, στα συναισθήματά τους και στους τόπους (ή μη-τόπους) που τους φιλοξενούν. Και, το πιο όμορφο, όλα αυτά λειτουργούν σαν ένα κλείσιμο ματιού που υπαινίσσεται συνενοχή και αλληλοκατανόηση. Είναι ζαβολιά να θέλεις να ζήσεις σε ρυθμό largo ενώ όλα γύρω σου κινούνται σε ρυθμούς presto. Και, μεταξύ ζαβολιάρηδων, θα εκμυστηρευτώ ότι έχω βρεθεί κι εγώ εκεί, έχω σκεφτεί κι εγώ σαν κι εσένα, εκστασιάστηκα με το ίδιο τραγούδι, ονειρεύτηκα σε μια ακρογιαλιά και η ζωή μου, εν έτει 2021, κινείται πλέον σε ρυθμούς ανοίκειους … Οι ιστορίες του Largo είναι ταυτόχρονα ‘οικουμενικές’, ταξιδιάρικες αλλά και βαθιά προσωπικές.
Έχοντας στραφεί αναγνωστικά προς τη σύγχρονη ελληνική λογοτεχνία το τελευταίο διάστημα, χαίρομαι γιατί βιβλία σαν το Largo, μαζί με άλλα πολλά για τα οποία θα συζητήσουμε, επιβεβαιώνουν τις ελπίδες μου και με κάνουν να αναφωνώ σαν άλλος Δρ Φρανκενστάιν: «It’s alive!». Και ως προς τον λογοτέχνη Γιάννη Μπαλαμπανίδη, αυτή είναι η αρχή μιας υπέροχης φιλίας …
Νιώθω ότι ταιριάζει να κλείσουμε με μουσική, με τον μακρινό απόγονο ενός υπέροχου largo, του πρελούδιου op.28, no 4 σε E minor του Chopin: Exit Music (For a Film) από τους Radiohead https://www.youtube.com/watch?v=Bf01riuiJWA