Νομοσχέδιο Πιλότος για ένα νέο πελατειακό κράτος της αγοράς

Γιώργος Σπανουδάκης*, Κώστας Τρακόσας**

To παρόν άρθρο δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα των Συντακτών στις 13/1/2022

Οι αλλαγές που προβλέπονται στο νομοσχέδιο για τον εκσυγχρονισμό του e-ΕΦΚΑ

Οι αλλαγές που προβλέπονται στο υπό δημόσια διαβούλευση σχεδίου νόμου με τίτλο «Εκσυγχρονισμός του Ηλεκτρονικού Εθνικού Φορέα Κοινωνικής Ασφάλισης», αναδεικνύουν δραστικές μεταβολές στον τρόπο διάρθρωσης του φορέα. Ταυτόχρονα όμως, προεικονίζουν και μια συνολική στρατηγική για το μέλλον της Δημόσιας Διοίκησης που οδηγεί αφενός στη διαμόρφωση ενός οιονεί πελατειακού κράτους της αγοράς και αφετέρου στην υπονόμευση του δημοσίου συμφέροντος. Η ανάλυσή μας θα επικεντρωθεί σε τρία σημεία του σχεδίου νόμου: 

1. στην ανατροπή του συστήματος στελέχωσης με μόνιμο προσωπικό, μέσα από αντικειμενικές και διαφανείς διαδικασίες και την εφαρμογή των «περιστρεφόμενων θυρών» μεταξύ δημόσιου και ιδιωτικού τομέα,  
2. στη δημιουργία ενός νέου εργασιακού προτύπου στον δημόσιο τομέα, και 
3. στο ευέλικτο, fast track, σύστημα προμηθειών.

Οι «περιστρεφόμενες θύρες»

Εγγύηση για την αποτελεσματική υπεράσπιση του δημοσίου συμφέροντος και αντίβαρο στην διαφθορά και την ευνοιοκρατία αποτελεί η επαγγελματική στελέχωση της δημόσιας διοίκησης με μόνιμο προσωπικό, μέσα από αντικειμενικές και διαφανείς διαδικασίες. Αυτό το θεσμικό και αξιακό κεκτημένο τίθεται επισήμως υπό αμφισβήτηση από την κυβέρνηση, η οποία προωθεί την πρόσληψη διευθυντών και γενικών διευθυντών από τον ιδιωτικό τομέα, με τριετή θητεία και ειδικό μισθολογικό καθεστώς, χωρίς να καθορίζει τα σχετικά κριτήρια και τις διαδικασίες. Εκκωφαντική στη διαδικασία επιλογής είναι η απουσία του ΑΣΕΠ και η μη συμμετοχή του Ειδικού Συμβουλίου Επιλογής Προϊσταμένων (ΕΙΣΕΠ) (Ν. 3528/07, α. 86). 

Το ενδιαφέρον όμως, βρίσκεται στην αιτιολόγηση. Σύμφωνα με το υπουργείο, ο στόχος αυτής της αλλαγής είναι διπλός: (α) η στελεχιακή ανανέωση στα ανώτερα κλιμάκια με υψηλού επιπέδου στελέχη, (β) η ικανότητά τους να ανταποκριθούν στα μεγέθη του Οργανισμού και στις προκλήσεις του μετασχηματισμού του. Κοινώς, το υπουργείο θεωρεί ότι τα υπάρχοντα στελέχη δεν έχουν τα εχέγγυα να ανταποκριθούν αποτελεσματικά στο έργο και στη διαχείριση του οργανισμού, καθώς και στις μελλοντικές του προκλήσεις. Με την ίδια λογική, προ ολίγων μηνών εκχωρήθηκαν οι διαδικασίες έκδοσης και απονομής συντάξεων στον ιδιωτικό τομέα με πενιχρά, μέχρι στιγμής, αποτελέσματα.

Με την εν λόγω παρέμβαση, απαξιώνεται ο ρόλος και η λειτουργία της ανεξάρτητης αρχής του ΑΣΕΠ που είναι ο θεσμικός εγγυητής των διαδικασιών πρόσληψης προσωπικού στο δημόσιο τομέα, της ΕΣΔΔΑ που έχει ως αποστολή την εκπαίδευση στελεχών ταχείας εξέλιξης, καθώς και του ΙΝΕΠ που σχεδιάζει και υλοποιεί επιμορφωτικά προγράμματα για τους ΔΥ. Ταυτόχρονα, υποβαθμίζεται το υψηλής και συναφούς εκπαίδευσης στελεχιακό δυναμικό του δημοσίου τομέα, που διαθέτει την απαιτούμενη γνώση και εμπειρία για να στελεχώσει τις αντίστοιχες θέσεις ευθύνης.

Aκόμα μία σημαντική παράμετρος που αξίζει να επισημανθεί, είναι ο κίνδυνος να εμφανιστεί το φαινόμενο των «περιστρεφόμενων θυρών», που δημιουργείται από τη δυνατότητα των στελεχών να μετακινούνται μεταξύ θέσεων ευθύνης του δημοσίου τομέα και των ιδιωτικών επιχειρήσεων. Ειδικότερα, προκαλεί εύλογο προβληματισμό με ποιο τρόπο θα διασφαλίζεται η νομιμότητα, η διαφάνεια και η αμεροληψία, όταν υψηλόβαθμα στελέχη που προέρχονται από τις ιδιωτικές επιχειρήσεις θα καλούνται να ερμηνεύσουν και να υλοποιήσουν – εν τοις πράγμασι – έννοιες όπως «δημόσιο συμφέρον» και «δικαιώματα των πολιτών», έχοντας στραμμένο το βλέμμα τους στην ιδιωτική αγορά και τη συνέχιση της καριέρας τους εκτός Δημοσίου τομέα. Ο νομοθέτης εδώ και χρόνια έχει θεραπεύσει αυτή την παθογένεια, δημιουργώντας περιορισμούς στην άσκηση ιδιωτικού έργου από τους μόνιμους δημοσίους υπαλλήλους. Πλέον, ανοίγει μία κερκόπορτα που μελλοντικά θα μπορούσε να εφαρμοστεί και σε άλλους φορείς του δημοσίου τομέα. 

Σύστημα επιβράβευσης-πειθάρχησης των υπαλλήλων

Ο δεύτερος άξονας αλλαγών αφορά στη διαμόρφωση ενός νέου εργασιακού προτύπου, καθώς το νομοσχέδιο εισάγει ένα σύστημα επιβράβευσης – πειθάρχησης των υπαλλήλων, με κύριο χαρακτηριστικό το «πριμ παραγωγικότητας» στα πρότυπα του ιδιωτικού τομέα. Συγκεκριμένα: 

1. Καθιερώνει τη χορήγηση ενός χρηματικού ποσού, ως επιβράβευσης της παραγωγικότητας, όπου κριτήριο θα είναι η «ποιοτική και ποσοτική απόδοση του υπαλλήλου, σύμφωνα με μετρήσιμους στόχους που τίθενται από τον Διοικητή σε ορισμένη Γενική Διεύθυνση». Εδώ πρόκειται για μια καθαρά top-down διαδικασία, όπου οι υπάλληλοι θα καλούνται να υλοποιούν στόχους, στους οποίους οι ίδιοι δεν θα έχουν νωρίτερα καμία δυνατότητα παρέμβασης. Το πριμ παραγωγικότητας είναι εξαιρετικά προβληματικό, ειδικά όταν προσδιορίζεται με ποσοτικούς στόχους και όχι, π.χ. λαμβάνοντας υπόψη την περιπλοκότητα μιας υπόθεσης: αν μία υπόθεση απονομής σύνταξης είναι εξαιρετικά περίπλοκη και απαιτεί, για παράδειγμα, δύο εβδομάδες εργασίας, ο υπάλληλος αυτός θα πάρει ή όχι πριμ παραγωγικότητας, σε αντίθεση με έναν άλλον υπάλληλο που θα έχει πέντε, σχετικά πιο εύκολες, υποθέσεις; Ποιος και με ποια μεθοδολογικά εργαλεία κρίνει τη σημαντικότητα ή τη δυσκολία μιας προς διεκπεραίωση υπόθεσης; Ποιος και με ποια κριτήρια θέτει τους «στόχους» και πώς γίνεται αυτή η μέτρηση; Τα ερωτήματα αυτά μένουν αναπάντητα στο υπό διαβούλευση νομοσχέδιο και εγείρουν σοβαρούς προβληματισμούς γύρω από τη σκοπιμότητα και την εφαρμογή του «πριμ παραγωγικότητας».
   
2. Καθιερώνει τη σύσταση Μονάδας Εσωτερικών Ερευνών και αλλαγές στην πειθαρχική διαδικασία των υπαλλήλων. Η Μονάδα Εσωτερικών Ερευνών θα είναι επιφορτισμένη με την άμεση διερεύνηση καταγγελιών και αιτημάτων και τη διενέργεια αυτεπάγγελτων ελέγχων. Σε περίπτωση, δε, που θα διαπιστώνεται τέλεση πειθαρχικού παραπτώματος, θα παραγγέλλεται άσκηση δεσμευτικής πειθαρχικής δίωξης. Επιπρόσθετα, επιταχύνονται οι πειθαρχικές διαδικασίες, προκειμένου να λογοδοτούν ταχύτερα οι υπάλληλοι που δεν κρίνονται αποδοτικοί με βάση τα νέα δεδομένα. Ενδεικτική, σε αυτό το πλαίσιο, είναι η αιτιολόγηση σε σχετικό δελτίο Τύπου καθώς, σύμφωνα με το υπουργείο, «η επιτάχυνση των πειθαρχικών διαδικασιών αποσκοπεί στην ενίσχυση του πνεύματος λογοδοσίας στους υπαλλήλους, ώστε να είναι σαφές ότι μαζί με την επιβράβευση για την επίτευξη στόχων, θα ελέγχονται για την εκτέλεση του έργου τους». Σε αυτήν την ανάλυση του υπουργείου, που φανερώνει την πολιτική βούληση της ηγεσίας, υπάρχουν σοβαρά ερωτηματικά για τον τρόπο που γίνεται αντιληπτή η έννοια της «εκτέλεσης καθήκοντος» και η οποία συνδέεται άρρηκτα με τους μετρήσιμους στόχους. Έτσι, αυτό που θα έχει σημασία πλέον είναι η αποδοτικότητα και η αποτελεσματικότητα, η ταχύτητα στην διεκπεραίωση, έστω και κατά παρέκκλιση των διαδικασιών, η οποία και τελικά επιβραβεύεται.

Fast track αναθέσεις

Τέλος, όπως προβλέπει το άρθρο 6, η ανάθεση των συμβάσεων έργων, προμηθειών και υπηρεσιών του e-Ε.Φ.Κ.Α., άνω και κάτω των χρηματικών ορίων της Οδηγίας 2014/24/ΕΕ σχετικά με τις δημόσιες προμήθειες, γίνεται σύμφωνα με κανονισμό που εγκρίνεται από τον φορέα, κατά παρέκκλιση από την σχετική κείμενη νομοθεσία. Με αυτή τη παρέμβαση, η εξαίρεση μετατρέπεται σε κανόνα, καθώς κατοχυρώνεται νομοθετικά μία πρακτική αδιαφανών και fast track αναθέσεων, δημιουργώντας ένα ακόμα ευνοϊκό πεδίο για την εξυπηρέτηση ιδιωτικών οικονομικών συμφερόντων. Οι προμήθειες του δημοσίου θα πραγματοποιούνται με κριτήριο τις προσβάσεις και τα δίκτυα επιρροής στην πολιτική ηγεσία και στον κρατικό μηχανισμό. 

Το κράτος-αγορά;

Είναι σαφές ότι με το συγκεκριμένο νομοσχέδιο παγιώνεται και ενισχύεται μία ήδη διαμορφωμένη κατάσταση. Η εργασιακή ανασυγκρότηση μέσω επιβράβευσης-πειθάρχησης, οι κατά παρέκκλιση αναθέσεις έργων και προμηθειών και η πρόσληψη διευθυντών και γενικών διευθυντών από τον ιδιωτικό τομέα σχηματίζουν ένα τρίγωνο απαξίωσης των θεσμών, των διαδικασιών και των στελεχών της δημόσιας διοίκησης. Επιπλέον όμως, αναδεικνύουν και τονίζουν μια τάση που κυριαρχεί εδώ και πολλά χρόνια: ότι η αγορά μπορεί να πετύχει εκεί που το κράτος αποτυγχάνει. Επειδή όμως η αγορά δεν μπορεί να αναλάβει ένα σύστημα σαν τον e-ΕΦΚΑ, αυτό που συμβαίνει στην προκειμένη περίπτωση, είναι το ίδιο το κράτος να λειτουργεί στο πλαίσιο της αγοράς: να παίρνει στελέχη από την αγορά, να ακολουθεί τις διαδικασίες της αγοράς, να μετασχηματίζει την εργασία με όρους αγοράς (πριμ παραγωγικότητας, πειθαρχικές ποινές κ.λπ.). Στο όνομα της «αξιοκρατίας» και της «αποτελεσματικότητας» διαμορφώνεται ένα μοντέλο διοίκησης που θα αναπαράγει τις πελατειακές σχέσεις και θα  προσιδιάζει στις στρατηγικές επιδιώξεις του ιδιωτικού τομέα. 

*Πρόεδρος του Δ.Σ. της Ένωσης Αποφοίτων Ε.Σ.Δ.Δ.Α., **Αντιπρόεδρος του Δ.Σ.  της Ένωσης Αποφοίτων Ε.Σ.Δ.Δ.Α.